Eieren, kuikentjes, de haas… We kennen ze allemaal als symbool van Pasen, maar ook binnen Ostara hebben ze een belangrijke rol. Sterker nog, veel gebruiken uit de hedendaagse feestdagen kennen een heidense oorsprong. Tijdens de verkerstening (verchristening) van Europa werden heidense gebruiken namelijk opgenomen in de christelijke feestdagen, om de bekering voor de heidenen laagdrempeliger te maken. Maar geldt dat ook voor Pasen en Ostara, of zit daar iets anders achter? Waar komt de traditie om eieren te beschilderen eigenlijk vandaan? En waarom worden de eieren weggegeven door een haas?
Waar komt de traditie om eieren te beschilderen vandaan?
Sommige mensen schrijven de gewoonte om eieren te beschilderen toe aan de oude Perzen. Volgens de leer van Zoroaster, een wijze die vermoedelijk heeft geleefd in de zevende eeuw vóór onze tijdrekening, bestond er een grote geest uit wie al het licht voortkwam en uit dat licht ontstonden twee broers: Ormoezd en Ahriman. De laatste kon zijn broer niet uitstaan en daarom werd hij door de grote geest veroordeeld om drieduizend jaar lang in de diepste duisternis te leven.
Toen die jaren eenmaal om waren, schiep Ahriman een groot aantal boze geesten, die opdracht kregen te vechten tegen de goede geesten van Ormoezd. En toen Ormoezd een ei maakte en dat vulde met goede geesten, maakte Ahriman een ei dat hij volpropte met kwade geesten. Beide eieren braken, en zowel boze als goede geesten konden zich over de aarde verspreiden. Ter herinnering aan deze gebeurtenis, zo vertelt de legende verder, vieren de oude Perzen nog heden omstreeks maart hun eierenfeest. Dan geven ze elkaar gekleurde en versierde eieren of soms ook doosjes in de vorm van eieren, volgestopt met allerlei verrassingen voor hun vrienden of plagerijtjes voor hun vijanden.
Een verzinsel uit de 19e eeuw
Maar met die uitleg is niet iedereen het eens: ‘De kunstzinnige uitingen kwamen pas veel later. Eigenlijk is er helemaal niet bekend waar dit vandaan komt,’ zegt Jef de Jager, cultureel antropoloog en schrijver van Volksgebruiken in Nederland, een nieuwe kijk op tradities. De Jager denkt dat het zo creatief mogelijk beschilderen van eieren helemaal niet zo oud is. ‘Dit moet in de 19e-eeuw zijn ontstaan. Eieren beschilderen is namelijk een heel huiselijk gebeuren, dat goed past bij de 19de-eeuwse gezinsromantiek. Daarnaast is het de tijd dat scholen zijn opgericht en ik heb het idee dat scholen grotendeels verantwoordelijk zijn voor het verspreiden van deze traditie. Vooral leraren maakten kinderen enthousiast voor het beschilderen van eieren,’ legt De Jager uit.
Een Germaanse traditie
Wanneer je op Wikipedia leest over het paasei, komt daar weer een andere uitleg naar voren. Het verstoppen van een ei stamt uit de Germaanse traditie om eieren, als symbool van vruchtbaarheid, in akkers te begraven, zodat deze akkers op hun beurt vruchtbaar zouden worden. De kerk zou Pasen over een heidens voorjaarsfeest heen hebben geplaatst, in een poging dit feest te kerstenen. Deze theorie rondom de Germaanse mythologie is opgekomen in de Romantiek. Tegenwoordig gaat men er echter van uit dat de kennis van die mythologie is gebaseerd op allerlei twijfelachtige reconstructies en speculaties.
Oost-Europese eierkunst
Het beschilderen van eieren is afkomstig uit Oost-Europa. Zo is er in Polen het oude gebruik om een rood ei te schenken aan je geliefde. Daarmee toon je aan dat je vruchtbaar bent en klaar bent voor een relatie. In Roemenië hebben ze het beschilderen van eieren tot een ware kunst verheven. Traditioneel gezien werd het allereerste ei dat werd gevonden beschilderd om het eer te betonen. Dat zou geluk brengen. Elkaar een beschilderd ei cadeau geven was een traditie om elkaar een stukje goedheid, geluk en voorspoed te schenken.
Een gebruik met een dubieuze achtergrond
Hoe dan ook is het verstoppen en beschilderen van eieren een gebruik dat al langer wordt uitgeoefend binnen meerdere culturen en heeft het meerdere mogelijke oorsprongen. Tegenwoordig is het een gebruik dat (opnieuw?) wordt uitgeoefend. Wat de precieze achtergrond is, is dus onduidelijk. Maar dat het te maken heeft met de lente en met vruchtbaarheid, is wel duidelijk. Ik moet zeggen dat gekleurde eieren mij wel gelijk een lentegevoel geven! Wat dat betreft is de symboliek en het daarmee gepaard gaande gevoel overduidelijk! De versierde eieren geven gevoel en beeld aan de ontluikende lente!
We hebben nu een idee van waar de beschilderde paaseieren vandaan kunnen komen. Volgens het verhaal rond het Paasfeest is de haas degene die de eieren bij zich heeft en vervolgens verstopt. Waar komt dit verband tussen een haas en eieren eigenlijk vandaan? Waarom is de haas zo belangrijk binnen Ostara en hoe kan je het springen van een haas in jouw stappen integreren om de vruchtbare energie van de lente uit te stralen?
De mythe van Ostara en de haas
Ostara/Eostre is de Germaanse godin van het ochtendgloren en de lente, wat beide wordt geassocieerd met een nieuw begin. De mythen over Ostara vertellen hoe zij verantwoordelijk is voor het terugbrengen van de lente na iedere winterperiode. Eén keer was ze te laat, omdat ze een stervende vogel in de sneeuw vond en ze die niet achter kon laten. Ze bracht de vogel tot leven door het de gedaante van een witte haas te geven die ze Lepus noemde. Om de originele vogelvorm toch nog eer te bewijzen gaf ze de haas het vermogen om eieren te leggen, één dag per jaar! De haas mocht de eieren niet houden en moest ze weggeven. Dat gebeurde op de dag waarop de lente begon, tijdens het Ostarafeest.
Het bijzondere is dat de haas wereldwijd het symbool is van lentegodinnen. Ook de Noorse godin Freya had hazen bij zich.
De haas als symbool voor vernieuwing
Ostara bracht niet alleen een stervend dier terug tot leven, ze gaf het eveneens een nieuwe gedaante. De van gedaante verwisselde haas was het resultaat van twee zeer grote en krachtige magische handelingen die vernieuwing brachten, op een manier die niet te bevatten is. Door deze mythe is de haas het symbool geworden van verandering en gedaanteverwisseling. Daarom wordt de haas in mythen vaak afgebeeld als de familiar (dierengezel) van heksen. Misschien dat de vlugheid van een haas er ook mee te maken heeft. Het is een moeilijke opdracht om een haas te vangen. Het lijkt daarbij dikwijls of de haas in het niets verdwijnt.
Een andere eigenschap van de haas is het verwisselen van kleur in de winter en de zomer. Het is ook een letterlijke gedaanteverwisselaar door bij aanvang van het koude en warme seizoen zijn vacht te wisselen.
De haas en de maan
De voornaamste associatie van de lente is de terugkeer van het licht en de warmte, niet zozeer de maan. Maar als je kijkt naar de symboliek van de haas, dan wordt hij met name aan de maan gekoppeld. In Egypte wordt de haas gezien als een androgyn wezen dat tussen mannelijk en vrouwelijk kan wisselen, met medewerking van de maan. In China zien ze een haas in de maan in plaats van een man in de maan. Deze haas is de boodschapper van de maangodin en vermaalt een levenselixer met een stamper en vijzel, dat via de manestralen bij de mensen komt. In het oude Griekenland en Rome werd de haas gelinkt aan liefde, lust, familie-uitbreiding, vruchtbaarheid en nieuw leven. Het eten van hazenvlees zou vruchtbaarheidsproblemen oplossen en je libido vergroten. Daarvoor moet je het dan wel minimaal negen dagen achtereen eten.
De haas gebruiken in jouw rituelen
Hoe je de lente ook viert – of dat nu met een Ostararitueel is of in een paasviering – een nieuw begin staat tijdens de viering centraal. De winter is zichtbaar ten einde! Planten zijn uitgelopen en tonen hun groei en er zijn al lammetjes geboren. De lente is de tijd van hernieuwde energie en nieuwe motivatie. Nu heerst er groei en heb je het idee dat je meer kunt doen dan voorheen.
De haas symboliseert dat allemaal, door zijn vermogen tot gedaanteverwisseling en zijn snelheid. Door de haas als symbool voor vernieuwing, groei en vruchtbaarheid in je lenteviering op te nemen, geef je die symbolieken extra mee aan de magie die je uitvoert. Zet een afbeelding van de haas op je altaar. Leg wortelen neer op het altaar en eet ze op. Maak het gebaar van de hazenoren om jezelf te transformeren tot haas. Spring als een haas. Het is geen kinderspel. Voel je niet stom als je dat doet, maar voel daarin de speelsheid van de haas en hoe met elke sprong die je maakt er verandering teweeg wordt gebracht. Hoe je met elke hap wortel die je neemt je een stukje lente tot je neemt.
Een paar dagen vóór elk jaarfeest stuur ik een uitgebreide brief uit met de bijbehorende symboliek, informatie over de heersende energie van dat moment, correspondenties en suggesties voor een ritueel. Vind je dat interessant, abonneer je dan op mijn nieuwsbrief om deze informatie in jouw mailbox te ontvangen.
